W rozważaniach na temat zdrowia fizycznego i psychicznego warto uwzględniać wymiar duchowy człowieka. Badania pokazują, że czynnikiem, który ma duży wpływ na zdrowie i sprzyja radzeniu sobie w sytuacjach stresujących jest duchowość, rozumiana jako postawy religijne, wrażliwość etyczna i harmonia, poczucie sensu życia.
Duchowość związana jest z aktywnością noetyczną czyli z działaniami ukierunkowanymi poza JA. Ukierunkowanie na drugiego człowieka lub na istotę wyższą sprzyja doświadczeniu rozwoju w wyniku traumy. Jednym ze skutków pogłębionego życia duchowego, zdolności do „przekraczania” siebie, może być lepsza adaptacja do sytuacji skrajnie stresujących oraz doświadczanie pozytywnych zmian w wyniku przeżytego urazu.
Badania wykazują, że rozwojowi potraumatycznemu sprzyja stawianie sobie przez jednostkę pytań egzystencjalnych. Rozważania na temat sensu życia mogą prowadzić do odnalezienia znaczenia w przeżytym doświadczeniu. Ludzie, którym udało się wpleść trudną sytuację w narrację, dotyczącą historii ich życia, wykazują lepszą adaptację. Na uwagę zasługują wyniki badań na temat związku pomiędzy subiektywnym odczuciem poziomu stresu, związanego z sytuacją a wzrostem potraumatycznym. Okazuje się, że im bardziej stresująca sytuacja, tym więcej pozytywnych zmian w wyniku traumy . Zależność ta jest tym silniejsza, im wyższy jest poziom duchowości u osób badanych. W procesie adaptacji w trudnych sytuacjach życiowych, duży wpływ ma poczucie sensu życia czyli spostrzeganie go jako wartościowego i celowego. Wiara może przejawiać się w postawie zaufania Bogu, co pozwala na zredukowanie lęku, przezwyciężenie negatywnych emocji.
Przekonania religijne mogą wpływać na interpretację życiowych doświadczeń. Wydarzenia trudne, stresujące mogą być traktowane jako okazja do duchowego rozwoju. Wielu ludzi w wyniku doznanej traumy, doświadcza bliskości Boga. W sferze sacrum poszukują znaczenia tego, co ich spotkało. Rzeczywistość transcendentna stanowić może dla nich źródło siły w sytuacjach trudnych. Może pomagać w oderwaniu uwagi od silnie stresujących wydarzeń, koncentracji na aspektach życia, związanych z siłą wyższą. Czerpanie korzyści z wydarzeń traumatycznych może wiązać się z rozwojem duchowym. Osoby, które doświadczyły traumy, relacjonują często zmiany w sferze swojej duchowości: poprawę relacji z Bogiem, przewartościowanie życiowych priorytetów, poczucie pokoju wewnętrznego, dostrzeganie sensu ludzkiej egzystencji, poczucie bezpieczeństwa i redukcję lęku przed śmiercią.
Badania wykazują, że ludzie, którzy w wyniku doświadczanej traumy czują złość w stosunku do Boga, przejawiają objawy depresyjne, wymagają większego wsparcia ze strony innych, cechują się mniejszym poziomem niezależności w funkcjonowaniu. Im więcej negatywnych uczuć w stosunku do Boga, tym większe ryzyko wystąpienia objawów stresu pourazowego i mniejsze prawdopodobieństwo osiągnięcia pozytywnych zmian. Wyniki badań prowadzą do wniosku, że chroniczny charakter traumy może prowadzić do pojawienia się uczucia złości w stosunku do Boga. Im dłuższy jest okres zmagania się ze stresującymi wydarzeniami, tym więcej negatywnych emocji w stosunku do siły wyższej.
Publikacje:
Antonovsky, A. (1995). Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Warszawa: Fundacja IPN.
Baumeister, R., F., Vohs, K., D. (2005). The pursuit of meaningfulness in life. W: C., R. Snyder, S., J. Lopez (red.), Handbook of positive psychology. Oxford: Oxford university Press.
Borys, B. (2010). Zasoby zdrowotne w psychice człowieka. Forum Medycyny Rodzinnej, 4(1), 44-52.
Brycz, H., Karasiewicz, K. (2011). Skala Metapoznawczego Ja. Związki między metapoznaniem Ja, a zdolności do samoregulacji. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Calhoun, L. G., Tedeshi, R., G. (1995). Trauma and transformation. Thousand Oaks: SAGE Publications.
Calhoun, L. G., Tedeshi, R., G. (1996). The Posttraumatic Growth Inventory: measuring the positive legacy after trauma. Journal of Traumatic Stress, 9, 453-471.
Czapiński, J. (2001). Szczęście – złudzenie czy konieczność? Cebulowa teoria szczęścia w świetle nowych danych empirycznych. W: M. Kofta, T. Szustrowa (red.), Złudzenia, które pozwalają żyć (wyd. 2, s. 266-306). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Czapiński, j. (2004). Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu i cnotach człowieka. Warszawa: PWN.
Dąbrowski, k. (1979). Dezintegracja pozytywna. Warszawa: PIW.
Dekel, S., Mandi, C., Solomon, Z. (2011). Shared and UNIQUE Predictors of Post-Traumatic Growth and Distress. Journal of Clinical Psychology, 67 (3), 241-252.
Folkman, S., Moskowitz, J. T. (2006) Possitive affect and meaning-focused coping Turing significant psychological stress, W: H. Shut, J de Wit, K. van den Bos (red.), The scope of social psychology. Theory and application (s. 193-208). Hove, UK: Psychology Press.
Frankl, V. (2009). Człowiek w poszukiwanu sensu. Warszawa: Czarna owca.
Frankl, V. (1978). Psychoterapia dla każdego. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
George, L. K. Ellison, C., G., Larson, D., B. (2002) Explaining the relationschip between religious involvement and health. Religion and Psychology.13, No.3, ss.190-200.
Gerber, M., M., Boals, A., Schuettler, D. (2011). The Unique Contributions of Positive and Negative Religious Coping to Posttaruamtic Growth and PTSD. Psychology of Religion and Spirituality 2011, Vol. 3, No. 4, 298-307.
Głaz, S., Sroczyńska, E. (2009). Antropologiczny wymiar cierpienia i sensu ludzkiego życia w rozumieniu Victora Frankla. W: Rober Janusz SJ (red.) Żyć etycznie – żyć etyką. WAM: Kraków.
Goldberg,, D., Williams, P. (2001). Ocena zdrowia psychicznego na podstawie badań kwestionariuszami Davida Goldberga. Podręcznik dla użytkowników kwestionariuszy GHQ-12 i GHQ-28. Łódź: Instytut Medycyny Pracy.
Gustak M., Głuszek-Osuch M. (2009), Czynniki warunkujące PTSD u dzieci i młodzieży. W: J. Strelau, B. Zawadzki, M. Kaczmarek (red.), Konsekwencje psychiczne traumy – uwarunkowania i terapia (s. 154-173). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
Hall, C. M. (1986). Crisis as opportunity for spirituals growth. Journal of Religion and Health, 25, 8-17.
Helgeson, V., Reynolds, K., Tomich P. (2006). A meta-analytic review of benefit finding and growth. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 74 (5), 797–816.
Herbert, C. (2004), Zrozumieć traumę – poradnik dla osób, które doznały urazu i dla ich rodzin. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Heszen-Niejodek, I. (2003). Wymiar duchowy człowieka, a zdrowie. W: Z. Juczyński, N. Ogińska-Bulik, Zasoby osobiste i społeczne sprzyjające zdrowiu jednostki (s. 33-47). Łódź: Wydawnictwo UŁ.
Heszen-Niejodek, I., Gruszczyńska, E. (2004). Wymiar duchowy człowieka, jego znaczenie w psychologii zdrowia i pomiar. Przegląd Psychologiczny, 47(1), 15-31.
Heszen, I. (2008). Pozytywne emocje w negatywnych sytuacjach: skąd się biorą i jak zmieniają radzenie sobie. W: I. Heszen, J. Życińska. (red.), Psychologia zdrowia w poszukiwaniu pozytywnych inspiracji (s. 139-150). Warszawa: Wydawnictwo SWP Academica
Heszen, I. (2008). Zdrowie duchowe człowieka, a zdrowie somatyczne. W: J. M. Brzeziński, L. Cierpiałkowska (red.), Zdrowie i choroba. Problemy teorii, diagnozy i praktyki (s.96-118). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Heszen, I. (2010). Duchowość i jej rola w radzeniu sobie ze stresem. W: L. Suchocka, R. Sztembis (red.), Człowiek i dzieło: Księga jubileuszowa dedykowana Księdzu Profesorowi Kazimierzowi Popielskiemu z okazji 75. rocznicy urodzin, 50. rocznicy kapłaństwa oraz 45-lecia pracy naukowo-dydaktycznej (s. 215-223). Lublin: Wyd. KUL: Lublin.
Hill, P. C. (2005). Measurement in the psychology of religion and spirituality. W: R. F. Paloutzian, C. L. Park (red.), Handbook of the psychology of religion and spirituality (s. 41-58). The Guilford Press: New York.
Holland, J., C., Passik, S., Kash, K., M., (1999). The role of Religious and spirituals belief in coping with malignant melanoma. Psychooncology, 8, 14-26.
Izdebski P., Suprynowicz M. (2011), Rozwój pourazowy a prężność, Rocznik Naukowy Kujawsko – Pomorskiej Szkoły Wyższej w Bydgoszczy Nauki o Edukacji, 5.
Jan Paweł II (2007). Listy apostolskie Ojca Świętego Jana Pawła II. Kraków: Znak.
Jan Paweł II (2005). Pamięć i tożsamość. Kraków: Znak.
Janiszewska, J., Lichodziejewska-Niemierko, M. (2006). Znaczenie religijności w życiu człowieka chorego. Polski Merkuliusz Lekarski. 21 (122), 197-200.
Janoff-Bulman, R. (2006). Schema-Change Perspectives on Posttraumatic Growth. W: l., G. Calhoun, R., G. Tedeschi, (red.), Handbook of postraumatic growth: Research & practise (s. 81-100). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
Jarosz, M. (2010). Pojęcie duchowości w psychologii. Studia z Psychologii w KUL, 16, 9-22.
Juczyński, Z. (2010). Co daje człowiekowi siłę do zmagania się z cierpieniem? W: L. Suchocka, R. Sztembis (red.), Człowiek i dzieło: Księga jubileuszowa dedykowana Księdzu Profesorowi Kazimierzowi Popielskiemu z okazji 75. rocznicy urodzin, 50. rocznicy kapłaństwa oraz 45-lecia pracy naukowo-dydaktycznej (s. 215-223). Lublin: Wyd. KUL.
Jurga, J., Zamojski, J. (1989). Filozoficzne implikacje teorii dezintegracji pozytywnej Kazimierza Dąbrowskiego, Problemy Dydaktyki Medycznej i Wychowania, nr 21, Poznań 1989, s. 260-288.
Kaczmarek M., Kaźmierczak I., Strelau J. (2009). Ekspozycja na traumę oraz cechy osobowości jako czynniki modyfikujące nasilenie symptomów PTSD w grupie pogorzelców: badania rodzinne. W: J. Strelau, B. Zawadzki, M. Kaczmarek (red.), Konsekwencje psychiczne traumy – uwarunkowania i terapia (s. 110 – 131). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
Kaczmarek M., Zawadzki B. (2009). Uznanie społeczne jako czynnik adaptacji potraumatycznej. W: J. Strelau, B. Zawadzki, M. Kaczmarek (red.), Konsekwencje psychiczne traumy – uwarunkowania i terapia (s. 260-275). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
Kállay, É. (2007). Posttraumatic Growth. A brief review. Series Humanistica, 5, 55-85
Koenig, H., G., McCullough, M., E., Larson, D., B, (2001). Handbook of Religious and health. Oxford University Press.
Kossakowska, M., Zemła-Sieradzka, L. (2011). Wybrane pozytywne aspekty zmagania się z chorobą przewlekłą u osób chorych na stwardnienie rozsiane. Postępy Psychiatrii i Neurologii, 20(4), 259-267.
Kozielecki, J. (1987). Koncepcje transgresyjne człowieka. Warszawa: PWN.
Kozielecki, J. (2006). Psychologia nadziei. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Krok, D. (2009). Poziom duchowności, a radzenie sobie ze stresem wywołanym chorobą nowotworową, Studia Psychologiczne, 47 (2), 95-104.
Kudelska, M. (2006). Hinduizm. Kraków: WAM, seria: Mała biblioteka religii.
Linley, P., A., Joseph S. (2004). Positive change following trauma andadversity: A review. Trauma Stress, 17 (1), 11–21.
Lis-Turlejska, M. (2002). Stres traumatyczny: Występowanie, następstwa, terapia. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Lis-Turlejska, M. (2009). Zdarzenia traumatyczne – sposoby definiowania, pomiar i rozpowszechnienie. W: J. Strelau, B. Zawadzki, M. Kaczmarek M. (red.), Konsekwencje psychiczne traumy (s. 15-33). Warszawa: Wydawnictwo naukowe SCHOLAR.
Makowska Z., Merecz D. (2001). Ocena zdrowia psychicznego na podstawie badań kwestionariuszami Davida Goldberga. Podręcznik dla użytkowników kwestionariuszy GHQ-12 i GHQ-28. Łódź: Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera.
Mascall, E., L. (1986). Chrześcijańska koncepcja człowieka i wszechświata. Warszawa: Wydawnictwo PAX.
Murawski, K. (1987). Jaźń i sumienie. Filozoficzne zagadnienia rozwoju duchowego człowieka w pracach Junga i Kępińskiego. Wrocław: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Müller, M., Ponikło, T. (2011) Noc na oddziale (wywiad z ks. Wacławem Hryniewiczem). Polityka Nr 7/2011.
Ogińska-Bulik, N., Juczyński Z. (2010). Rozwój potraumatyczny – charakterystyka i pomiar. Psychiatria, 7(4), 129-142.
Ogińska-Bulik, N., Juczyński Z. (2012). Konsekwencje doświadczanych negatywnych wydarzeń życiowych – objawy stresu pourazowego i potraumatyczny wzrost. Psychiatria, 9 (1), 1-10.
Ostrowski, T., M. (2010). Sposoby definiowania duchowości w naukach behawioralnych. W: L. Suchocka, R. Sztembis (red.), Człowiek i dzieło: Księga jubileuszowa dedykowana Księdzu Profesorowi Kazimierzowi Popielskiemu z okazji 75. rocznicy urodzin, 50. rocznicy kapłaństwa oraz 45-lecia pracy naukowo-dydaktycznej. (s.215-223) Lublin: Wyd. KUL.
Pargament, K., I., Koenig, H., G., Perez, L., M. (2000). The many methods of religious coping: Development and initial validation of the RCOPE. Journal of Clinicla Psychology, 58, 519-543.
Pargament, K., I., Desai, K., M., Mcconnell, K., M. (2006). Spirituality: A Pathway to Posttraumatic Growth Or Decline? W: l., G. Calhoun, R., G. Tedeschi (red.), Handbook of postraumatic growth: Research & practise (s. 121-137). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
Pargament, K., I. (1992). Of means and ends: Religion and the serach for significance. The International Journal for the Psychology of Religion, 2, 201-229
Panikkar, R. (1986). Religie świata w dialogu. Warszawa: PAX.
Piskozub, M. (2010). Religijność źródłem „życiodajnej” nadziei w chorobie onkologicznej. Fides et Ratio, 2 (2), 72-81.
Popiel A., Pragłowska E. (2009). Psychopatologia reakcji na traumatyczne wydarzenia. W: J. Strelau, B. Zawadzki, M. Kaczmarek (red.), Konsekwencje psychiczne traumy – uwarunkowania i terapia (s. 34–63). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
Popielski, K. (1994). Noetyczny wymiar osobowości. Lublin: RW KUL.
Popielski, K. (2008). Psychologia egzystencji: wartości w życiu. Lublin: Wydawnictwo Katolickiego uniwersytetu Lubelskiego.
Rękas, M. (1949). Tajemnica cierpienia. Katowice: Wydawnictwo Kurii Diecezjalnej
Rosenbloom, D., Williams, M., B. (2010). Life After Trauma. Hanbook for Healing. New York: The Guilford Press.
Sawyer, A., Ayers, S., Field, A., P. (2010) Posttraumatic growth and adjustment among individuals with cancer Or HIV/AIDS: A meta-analysis. Clinical Psychology Review, 30 (2010), 436-447.
Sęk, H. (2008). Udział pozytywnych emocji w osiąganiu zdrowia. W: I. Heszen, J. Życińska, (red.), Psychologia zdrowia w poszukiwaniu pozytywnych inspiracji (s. 73-88). Warszawa: Wydawnictwo SWP Academica.
Shariff, A. F., Norenzayan, A. (2007). God is watching you. Proming God concepts increases prosocial behavior in an anonymous economic game. Psychological Science, 18 (9) 803-809.
Starzomska, M. (2007). Psychologiczne dylematy wiary. Kraków: Oficyna Wydawnicza IMPULS.
Stefaniuk T. (2012). Czy istnieje islamska filozofia zdrowia? W: B. Płonka-Syroka (red.), Problemy diagnostyki i terapii w ujęciu nauk przyrodniczych i społecznych (s. 111-132). Wrocław.
Stroynowski, T. (2006). Religijne aspekty eutanazji. Cywilizacja 16. Instytut Edukacji Narodowej.
Szczepaniak, L. (2008). Poszukując sensu cierpienia i życia. W: L. Szczepaniak, Troska o dziecko umierające w szpitalu. Studium z pogranicza medycyny i teologii moralnej (s. 40-66). Kraków: WAM
Śląski, S. (2012). Motywacyjno-osobowościowe wyznaczniki zachowań transgresyjnych i ochronnych. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.
Tedeshi, R. G., Calhoun, L. G. (1995). Trauma & Transformation:Growing In the Aftermath of Suffering. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
Triplett, K., N., Tedeschi, R., G., Cann, A., Calhoun, L., G., Reeve, C., L. (2012). Posttraumatic Growth. Meaning in Life, and Life Satisfaction in Response to Trauma. Psychological Trauma: Theory, Research, Practise and Policy. Vol. 4, 400-410.
Trzebińska, E. (2008). Psychologia pozytywna. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
Trzebiński, J., Zięba (2004). Basic hope as a world-view: an outline of a concept. Polish Psychological Bulletin, 35, 3, 173-182.
Veenhoven, R. (2009). False Promise of Happiness, Journal of Happiness Studies, Springer, vol. 10(3), pages 385-386, June.
Wandrasz, M. (2006). Choroba i cierpienie a religijność. W: S. Głaz, Podstawowe zagadnienia psychologii religii. Kraków: WAM.
Wiechman Askay, Sh., Magyar-Russell, G. (2009). Post-traumatic growth and spirituality in burn recovery. International Review of Psychiatry, 21(6), 570-579.
Załuski, M. (2008). Rozwojowe zmiany po doświadczeniach traumatycznych na misjach wojskowych. Doniesienie z badań. Sztuka leczenia, 16, (3-4), 95-115.
Zieliński, M. (2000). Człowiek i religie. Wrocław: Wydawnictwo ASTRUM.
Zdankiewicz-Ścigała E. (2009). Nadzieja podstawowa jako moderator procesu adaptacji po traumie. W: J. Strelau, B. Zawadzki, M. Kaczmarek (red.), Konsekwencje psychiczne traumy – uwarunkowania i terapia (s. 132-153). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
Twoja droga 